«غزال‌های فناور» در چه نوع از طبقه‌بندی کسبوکار قرار دارند؟/ آیا در دنیا واژه «شرکت دانش‌بنیان» وجود دارد؟
محمدعلی نژادیان: قبل از بیان دیدگاه معاونت علمی توجه به این نکته مهم است که غزال‌ها شرکت‌های کوچک و متوسطی هستند که هنوز ویژگی‌های نوآوری و رشد سریع استارت‌آپ‌ها را دارند، اما در عین حال به اندازه‌ای رشد کرده‌اند که به یک پایداری رسیده و دیگر نمی‌توان آن‌ها را به‌عنوان استارت‌آپ‌های کوچک و نوپا در نظر گرفت. به‌عبارت دیگر، این شرکت‌ها در مرحله‌ای میانی قرار دارند؛ یعنی بین استارت‌آپ‌های اولیه و شرکت‌های بزرگ و بالغ هستند. در نتیجه این شرکت‌ها به سرعت رشد می‌کنند و درآمد و تعداد کارمندان آن‌ها به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. اغلب این شرکت‌ها با استفاده از فناوری‌های جدید و ایده‌های نوآورانه به بازار وارد می‌شود. در نهایت این شرکت‌ها قادر به پاسخگویی سریع به تغییرات بازار هستند و می‌توانند استرتژی‌های خود را به سرعت تطبیق دهند. در نتیجه این شرکت‌ها معمولا توانایی جذب سرمایه‌گذاران را دارند و از سرمایه‌گذاری‌های خطر‌پذیر (VC) بهره‌مند می‌شوند. باید توجه داشت که می‌توان گفت استارت‌آپ سازمان موقتی است که حول فناوری شکل می‌گیرد و پتانسیل رشد بالایی دارد و برای جستجوی یک مدل کسبوکار تکرارپذیر و مقیاس‌پذیر تشکیل شده است. در واقع یک استارت‌آپ در مراحل ابتدایی توسعه و رشد خود قرار دارد و معمولا در حال کشف بازار و تثبیت مدل کسبوکار خود است.
به نقل از مهر، میلاد مقدس‌پور گفت: در تعریف مقدماتی از غزال‌ها گفت: غزال‌ها شرکت‌های کوچک و متوسطی هستند که هنوز بالغ نشده‌اند؛ ولی دارای رشد بسیار سریعی هستند. از آنجا که زیست‌بوم دانش‌بنیان نیز بر اساس شرکت‌های کوچک و متوسط توسعه‌یافته است، بین این دو مقوله همبستگی خوبی وجود دارد.
دبیر برنامه ملی توسعه و رشد غزال‌های دانش‌بنیان معاونت علمی ‘عنوان کرد: شرکت‌های غزال عمدتاً به‌صورت ارگانیک رشد کرده‌اند. تعریف ما از غزال‌ها این است که آن‌ها استارتاپ‌هایی هستند که سطوح پایین فناوری را پشت سر گذاشته‌اند و رشد کرده‌اند. این شرکت‌ها نه استارتاپ هستند و نه شرکت‌های بزرگ، اما بیشترین تأثیر را در فروش محصولات دانش‌بنیان دارند.
غزال ها در توسعه محصول جدید نوآور هستند
مقدس‌پور در رابطه با تاریخچه شرکت‌های غزال گفت: مفهوم غزال‌ها از سال ۱۹۸۱ ابداع شده است. محققی به نام دیوید برج مطالعه‌ای را در سیلیکون‌ولی بر روی شرکت‌هایی که دارای رشد سریع هستند، انجام داد که منجر به تعریف این شرکت‌ها شد. در ایران نیز تاکنون بر روی این موضوع کار خاصی انجام نشده است. در دنیا، شرکت‌هایی که بین ۵ تا ۱۰ سال فعالیت دارند، شرکت‌های جوان نامیده می‌شوند. این شرکت‌ها که رشد سریعی دارند، غزال نام دارند. غزال‌ها نوآور هستند و در توسعه محصول جدیدشان و رفع چالش‌های سازمانی خود از نوآوری و تکنولوژی جدید استفاده می‌کنند.
مقدس‌پور با بیان اینکه برای توسعه و رشد شرکت‌ها، ادبیات بومی‌شده دانش‌بنیان را به تعاریف بین‌المللی نزدیک کرده‌ایم تا در دسته‌بندی‌های جهانی جای بگیرد، افزود: ما دو تعریف در دنیا داریم که به ادبیات شرکت‌های دانش‌بنیان ما نزدیک است؛ نخست تعریف ناظر بر سایز شرکت‌ها (SME-شرکت‌های کوچک و متوسط) و تعریف دیگر ناظر بر محتوای فناورانه این شرکت‌ها (شرکت‌های تازه تأسیس فناوری محور-New Technology-Based Firms) است. شرکت‌های فناوری محور از نظر محتوایی شبیه شرکت‌های دانش‌بنیان ما هستند و تمرکزشان روی نوآوری و فناوری‌های جدید است.
وی با اشاره به اینکه شرکت‌های غزال یک دسته از شرکت‌های SME هستند و بین ۳ تا ۵ درصد شرکت‌های SME را تشکیل می‌دهند، خاطرنشان کرد: دولت‌ها برای رفاه اجتماعی، ایجاد مشاغل، بازدهی سرمایه‌گذاری بالا و توسعه منطقه‌ای، سیاست‌های تشویقی مختلفی را در دستور کار قرار داده‌اند و عملاً بر شرکت‌هایی با عنوان شرکت‌های کوچک و متوسط (SME) تمرکز کرده‌اند. این شرکت‌ها پایه و اساس اقتصاد ملی و کلید رشد، پویایی و انعطاف‌پذیری در اقتصادهای مبتنی بر صنعت و بازارهای نوظهور هستند.
غزال‌ها به‌صورت شخصی‌سازی شده توسعه داده می‌شوند
دبیر برنامه ملی توسعه و رشد غزال‌های دانش‌بنیان معاونت علمی ادامه داد: شرکت‌های فناوربنیان عموماً در زمینه ارتباطات و فناوری اطلاعات (ICT)، هوش مصنوعی، بلاک‌چین و اینترنت اشیا فعالیت دارند. همچنین شرکت‌های فعال در حوزه دارویی، امنیت غذایی، نانومواد، نانو حسگرها، نانوکاتالیست‌ها، انرژی‌های تجدیدپذیر و باتری‌های لیتیومی در این تقسیم‌بندی قرار دارند. این مدل شرکت‌ها از نظر محتوایی شبیه شرکت‌های دانش‌بنیان ما هستند، اما از نظر سایز و اندازه، شرکت‌های دانش‌بنیان ما به ادبیات SME نزدیک‌تر هستند و دامنه‌شان گسترده‌تر است.
مقدس‌پور اظهار داشت: ادبیات غزال در دنیا ناظر بر شاخص‌های اقتصادی هر کشور بوده و غزال‌ها به‌صورت شخصی‌سازی شده توسعه داده می‌شوند. ادبیات غزال به ادبیات شرکت‌های دانش‌بنیان ما نزدیک است و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری قصد دارد ناظر بر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان از این غزال‌ها حمایت کند.
دبیر برنامه ملی توسعه و رشد غزال‌های دانش‌بنیان معاونت علمی با بیان اینکه در دنیا عمدتاً غزال‌ها شرکت‌هایی هستند که ناظر بر اشتغال‌های تخصصی ایجاد می‌شوند، افزود: تعریف سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) از شرکت‌های غزال این است که میانگین رشد اشتغال در یک دوره ۳ ساله در این شرکت‌ها برابر ۲۰ درصد است و این شرکت‌ها باید حداقل ۱۰ کارمند تخصصی در سال پایه داشته باشند. در حال حاضر هر کشوری این تعریف را متناسب با اقتصاد خود تغییر داده است.
شرکت‌های غزال ۳ تا ۵ درصد از شرکت‌های کوچک و متوسط را تشکیل می‌دهند
وی با اعلام اینکه شرکت‌های غزال ۳ تا ۵ درصد از شرکت‌های SME را تشکیل می‌دهند اما ۶۰ تا ۷۰ درصد اشتغال‌ها در دنیا مربوط به این شرکت‌ها است، گفت: غزال‌ها از نظر نوآوری، سازماندهی مدیریت، انسجام در بازاریابی، کار گروهی و شبکه‌سازی فناوری در محصولات نسبت به بقیه شرکت‌ها متمایز هستند.
مقدس‌پور به تعریف کشور آلمان از غزال‌ها اشاره کرد و گفت: آلمان حدود ۴ هزار شرکت غزال را شناسایی کرده و این شرکت‌ها توانسته‌اند ۲.۳ میلیون شغل ایجاد کنند و ۱۲.۵ درصد از تولید ناخالص آلمان را به خود اختصاص دهند که عمدتاً این شرکت‌ها در حوزه فناوری اطلاعات، ارتباطات، بیوتکنولوژی و نانوتکنولوژی فعالیت می‌کنند.
دبیر برنامه ملی توسعه و رشد غزال‌های دانش‌بنیان معاونت علمی بیان کرد: ما در کشور شاخص‌هایی نظیر درآمد، اشتغال و صادرات در اقتصاد دانش‌بنیان داریم و به دنبال شناسایی و توسعه غزال‌ها هستیم. در این فرایند، رشد این شرکت‌ها در بازه زمانی مشخصی در نظر گرفته می‌شود و آن‌ها را در دسته‌بندی غزال‌ها قرار می‌دهیم و سیاست‌های حمایتی خود را اجرایی می‌کنیم.
غزال ها بیشترین فروش محصولات دانش بنیان را دارند
معاونت علمی به دنبال این است که با حمایت از غزال‌ها، شاخص‌های اقتصاد دانش‌بنیان را در اقتصاد ملی اثربخش‌تر کند.
برای هر غزال بسته حمایتی ویژه‌ای تعریف می‌شود
مقدس‌پور با اعلام اینکه در حال حاضر در مرحله ارزیابی و شناسایی شرکت‌های غزال فناوری قرار داریم، گفت: بعد از ارزیابی، بحث فرایندهای حمایتی است. برنامه حمایتی غزال‌ها به این صورت نیست که یک سری حمایت تعریف شود و همه شرکت‌های غزال از آن برخوردار شوند. بلکه حمایت‌ها را متناسب با حوزه فعالیت و میزان رشد شرکت‌ها تعریف می‌کنیم. برای مثال، بسته حمایتی شرکت‌های فعال در حوزه ماشین‌آلات و مواد شیمیایی با بسته حمایتی شرکت‌های فعال در حوزه بیوتکنولوژی متفاوت است و برای هر شرکت غزال، یک نسخه حمایتی منحصر به‌فرد خواهیم داشت.
وی افزود: در مرحله اول، این شرکت‌ها نوپا بوده‌اند و توانسته‌اند فروش بالای ۵ میلیارد داشته باشند و به شرکت‌های فناور تبدیل شوند و سهم دانش‌بنیانی خود را افزایش دهند. این شرکت‌ها عملاً یک شرکت دانش‌بنیان بزرگ شده‌اند؛ ولی سهم آن‌ها از GDP پایین است. ما می‌خواهیم از این شرکت‌های دانش‌بنیان فناور که حدود ۸۰ درصد فروش دانش‌بنیان‌ها را دارند، در جهت رشد اقتصاد دانش‌بنیان حمایت کنیم.
معرفی و حمایت از ۱۰ شرکت غزال تا پایان سال
به گفته مقدس‌پور غزال‌ها از دل شرکت‌های فناور متولد می‌شوند و در واقع این مدل از شرکت‌های فناور می‌توانند شاخص‌های تبدیل‌شدن به غزال‌ها را پاس کنند. اگر بتوانیم در راستای رشد فروش شرکت‌های فناور که حدود ۸۰۰ شرکت هستند، حمایت هایی را در دستور کار قرار دهیم و چالش‌هایشان را برطرف کنیم، عملاً توانسته‌ایم رشد اقتصاد دانش بنیان را رقم بزنیم. ما در معاونت علمی برنامه گذار از استارتاپ ها تا غزال و از غزال ها تا ابر شرکت ها (یونیکورن) را دنبال می کنیم و امیدواریم در مسیر اجرای این برنامه، رشد اقتصاد دانش بنیان محقق شود. هدفگذاری کرده ایم که تا پایان امسال ۱۰ شرکت دانش بنیان به عنوان ۱۰ شرکت غزال معرفی شوند.
برنامه حمایت از غزال ها؛ از تسهیلات سرمایه در گردش تا انتشار اوراق صکوک
سردبیر برنامه ملی توسعه و رشد غزال‌های دانش‌بنیان معاونت علمی در پایان گفت: بسته حمایتی معاونت علمی هنوز جمع بندی نهایی نشده اما تسهیلات سرمایه در گردش، سرمایه ثابت و انتشار اوراق صکوک صندوق نوآوری و شکوفایی بخشی از حمایت ها به شمار می رود. شرکت‌های دانش‌بنیان حائز صلاحیت و بلوغ‌یافته به لحاظ مالی می‌توانند با انتشار اوراق صکوک جهت تامین مالی، با نرخ سود مشخص و سررسید معین از طریق بازار سرمایه اقدام کنند.