آینده مشاغل جهان به کجا خواهد رفت؟
نویسنده: دکتر مرتضی درخشان (پژوهشگر پویش فکری توسعه)
گاهی همان زمانی که همه به دنبال کشف «طلا» می‌گردند، ساختن «بیل» می‌تواند شما را به موفقیت شگفت آوری برساند. این جمله را در گوشه ذهن خود داشته باشید و این یادداشت را بخوانید.
قول داده بودیم که خلاصه‌ای از کلیدی‌ترین نکات مربوط به گزارش آینده مشاغل جهان در سال ۲۰۲۳ که مجمع جهانی اقتصاد منتشر کرده است را برای شما آماده کنیم. گزارشی که هیجان ما از زندگی و حداقل رسیدن به ۵ سال آینده جهان را بیشتر می‌کند و همراه با واقع‌گرایی و با استفاده از روند‌های گذشته، شما را شگفت زده می‌کند.
در گام نخست باید بدانید تنها و تنها در طول پنج سال آینده ۲۳ درصد از کل شغل‌های دنیا تغییر می‌کند! یعنی یا به طور کامل از بین می‌رود و یا شغلهایی که در حال حاضر وجود ندارد، ایجاد می‌شود. تغییر یک چهارم مشاغل جهان در فضای کسب و کار، امریست که واقعا کمتر کسی آن را تخمین می‌زند. واقعا دنیایی که یک چهارم مشاغل آن تغییر کرده چه شکلی خواهد بود؟!
بخش هایی که موقعیت‌های شغلی افراد در آن بیشتر از سایرین در معرض خطر هستند عبارتند از: صنایع حمل و نقل و زنجیره عرضه، رسانه، سرگرمی و ورزش.
بخش‌هایی هم که موقعیت‌های شغلی افراد در آن کمتر آسیب پذیرند عبارتند از: بخش تولید کالا، خرده فروشی و عمده فروشی مربوط به کالاهای مصرفی مردم.
اما کمربند همت را از همین حالا باید ببندید! در طول ۵ سال آینده ۶۹ میلیون شغل جدید ایجاد می‌شود و ۸۳ میلیون شغل به طور کل نابود می‌شود. یعنی در ۵ سال آینده ۱۴ میلیون فرصت شغلی کمتری در دنیا وجود خواهد داشت و این مقدار ۲ درصد از کل فرصت‌های شغلی امروز جهان است! یعنی رقابت در بازار کار تنها در طول ۵ سال آینده ۲ درصد شدیدتر و سخت‌تر خواهد شد.
اما سوال این است که در چه زمینه‌هایی بیشترین شغل جدید ایجاد می‌شود و می‌توان از آنها به عنوان زمینه‌های موفق شغلی در آینده نزدیک نام برد؟ این گزارش پیش‌بینی می‌کند که در طول پنج سال آینده در چهار فناوری بیشترین فرصت شغلی را ایجاد کند و این چهار حوزه کاری باعث بیشترین تغییرات مثبت در مشاغل دنیا می‌شوند. اگر یکی ازین حوزه ها را انتخاب کرده‌اید، آینده شغلی خوبی خواهید داشت. ۱- تحلیل داده‌های بزرگ ۲- تغییرات آب و هوایی ۳- فناوری‌های مدیریت محیط زیست ۴- رمز گذاری و امنیت سایبری. این چهار فناوری «شاغل کنندگان بزرگ» نام خواهند گرفت.
همچنین ترس از این موضوع همیشه وجود داشته که حضور برخی فناوری‌ها باعث بیکاری بسیاری از مردم شود. سوال همه این است که «بیکار کنندگان بزرگ» کدام فناوری‌ها هستند؟ فناوری‌های کشاورزی، اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های دیجیتال و البته هوش مصنوعی باعث خواهند شد بسیاری از مشاغل در دنیا از بین بروند. یعنی این سه فناوری فناوری به عنوان «بیکارکنندگان بزرگ» شناخته می‌شوند.
با این حال در همه فناوری‌ها شغلهایی که ایجاد می‌کنند بیشتر از شغلهایی است که از بین می‌برند و تنها دو فناوری است که خالص اشتغال‌زایی منفی دارند؛ فناوری‌های مربوط به تولید روبات‌های انسان نما و روبات‌های غیر انسان نما.
اگر یکی از شغل‌های زیر را دارید، در ۵ سال آینده باید منتظر اخراج خود باشید! منشی‌های شرکت‌ها، تحویل‌دار‌های بانک، کارمندان خدمات پستی، صندوقدارها و کارمندان بلیط فروشی و متخصصات ورود داده‌ها، شاغلانی هستند که در ۲۰۲۷ بسیار کمتر خواهند شد.
و اگر یکی از شغل‌های زیر را دارید، منتظر رقابت شرکت‌ها برای استخدامتان باشید. هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی بیش از همه فرصت شغلی آنها رشد خواهد کرد و بعد از آنها متخصصین پایداری زیست محیطی، تحلیلگران هوش تجاری و تحلیلگران امنیت اطلاعات بیشتر از بقیه با رشد فرصت شغلی مواجه خواهند شد.
اتوماتیک شدن فعالیت‌های مربوط به کسب و کار و تولید، سوال خیلی از مردم است. فرضیه این است که در آینده بسیاری از کسب و کارها خودکار می‌شود و دیگر به انسان نیازی نیست. گزارش آینده مشاغل جهان این فرضیه را آزمون کرده است. در حال حاضر ۳۴ درصد فعالیت‌های کسب و کارها به صورت اتوماتیک انجام می‌شود و ۶۶ درصد آنها توسط انسان‌ها اجرا می‌گردد. (این میزان تنها یک درصد با مقدار پیش‌بینی شده همین گزارش در سال ۲۰۲۰ اختلاف دارد). اما در ۵ سال آینده ۴۲ درصد فعالیت‌های کسب و کارها به صورت اتوماتیک انجام خواهد شد یعنی ۸ درصد بیشتر از سال جاری و فقط ۵۸ درصد آنها توسط نیروی انسانی اجرا می‌گردد.
اما سوال بسیار مهم این است که چه مهارت‌هایی را باید الان یاد بگیریم تا بتوانیم ۵ سال آینده در بدست آوردن فرصت شغلی موفق باشیم و کارفرمایان به دنبال نیروهایی با چه مهارت‌هایی خواهند بود؟ در ۵ سال آینده مهمترین مهارت‌های کارکنان تفکر تحلیلی و تفکر خلاق باقی خواهد ماند. پس از این دو، مهارت‌های تاب آوری، انعطاف پذیری و چابکی، انگیزه و خودآگاهی، و کنجکاوی و یادگیری مادام العمر از دیگر مهارت هایی هستند که برای پیدا کردن شغل در ۲۰۲۷ بسیار مهم‌اند. قابل اعتماد بودن و توجه به جزئیات، رتبه ششم مهمترین مهارت‌ها هستند و پس از آن سواد تکنولوژیک، مهارت کار با دیگران (شامل همدلی و گوش دادن فعال و رهبری و نفوذ اجتماعی) و همچنین مهارت کنترل کیفیت در مجموع ۱۰ مهارت برتر ۵ سال آینده را تشکیل می‌دهند.
تغییراتی در فهرست مهارت‌های برتر ایجاد شده است. مهارت های هوش مصنوعی ۱۲ رتبه بالاتر آمده و جزو مهارت های مهم خواهد شد. همچنین مهارت‌های حفاظت از محیط زیست نیز ۱۰ رتبه مهمتر خواهد شد. در مقابل مهارت خواندن، نوشتن و ریاضیات ۹ رتبه اهمیت خود را از دست می‌دهد. مهارت توجه به جزئیات ۱۱ رتبه اهمیت خود را از دست می‌دهد و حتی مهارت چند زبانه بودن هم ۴ رتبه اهمیت خود را در ۵ سال آینده از دست می‌دهد.
شاید شما بگویید ما عنوان بسیاری از مهارت‌های فوق را هم نشنیده‌ایم! در این صورت باید خیلی سریع دست به کار بشید و در مورد آنها تحقیق کنید و منابعی که می‌تواند به شما کمک کند هر یک از این مهارت‌ها را تقویت کنید، مطالعه کنید.
نکته هیجان انگیز این است که برای حفظ جایگاه شغلی از هر ۱۰ نفر، ۶ نفر باید قبل از سال ۲۰۲۷ آموزش ببیند و تمرین کنند و مهارت‌های خود را به روز رسانی کنند. اما تخمین‌ها نشان می‌دهد شرایط آموزش و یادگیری تنها برای ۵ نفر از هر ۱۰ نفر فراهم است. باید مراقب باشید، آن یک نفر نباشید!
بیشترین مهارتی که باید در طول این ۵ سال یاد گرفته شود، مربوط به ارتقای تفکر تحلیلی است که ۱۰ درصد کل نیروی کار جهان مجبور خواهند بود تفکر تحلیل خود را ارتقا دهند. پس از آن تفکر خلاق و یادگیری هوش مصنوعی مهارت‌های بعدی هستند که باید یاد گرفته شوند. اما از نظر شرکت‌ها دو مهارت وجود دارد که دوست دارند کارکنانشان تا سال ۲۰۲۷ یاد بگیرند. اول هوش مصنوعی و کار با داده‌های بزرگ و دوم رهبری و نفوذ اجتماعی است.
چه کسانی در استخدام ۵ سال آینده اولویت خواهند داشت؟ بر اساس نظر سنجی، ۷۹ درصد شرکت‌ها گفته‌اند در ۵ سال آینده، زنان را در استخدام اولویت خواهند داد و ۶۸ درصد شرکت‌ها جوانان زیر ۲۵ سال را اولویت قرار خواهند داد و ۵۱ درصد شرکت‌ها هم افراد دارای معلولیت را در اولویت استخدام قرار خواهند داد.
اما در مورد هوش مصنوعی که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته و اکثر مردم آن را عاملی برای بیکاری بسیاری از مشاغل می‌دانند، باید گفت هوش مصنوعی بیشتر از آنکه بیکاری ایجاد کند، فرصت شغلی ایجاد خواهد کرد. یعنی ۲۵٫۶ درصد فرصت شغلی جدید توسط هوش مصنوعی ایجاد می‌شود و تنها ۱۹ درصد باعث از بین رفتن مشاغل قبلی می‌شود و در مجموع اثر آن بر فرصت‌های شغلی مثبت خواهد بود.
تغییرات فناوری در طول ۵ سال آینده باعث می‌شود یک پنجم نیروی کار شاغل در شرکت‌های موجود جایگزین شوند. یعنی نیروهایی مورد نیاز خواهند بود که بتوانند با فناوری‌های جدید کار شرکت‌ها را به پیش ببرند و یا روند شرکت‌ها به طور کلی تغییر می‌کند و خط محصول جدید آنها نیاز به تخصص جدیدی خواهد داشت. در هر صورت ۲۰ درصد نیروی کار باید تنها به دلیل تغییرات تکنولوژی منتظر جایگزینی و یا تغییر محل کار باشند.
اما در مورد الکترونیکی شدن کسب و کارها در جهان باید گفت، در طول ۵ سال آینده یعنی تا سال ۲۰۲۷ نزدیک به ۸۶ درصد شرکت‌های دنیا فعالیت‌های خود را به داخل اپلیکیشن‌ها و به صورت تجارت الکترونیک منتقل خواهند کرد و یا حداقل شاخه‌ای برای تجارت الکترونیک برای خود تاسیس می‌کنند.
۸۱ درصد شرکت‌ها در طول ۵ سال آینده از فناوری‌های جدید برای مدیریت نیروی انسانی و آموزش آنها استفاده خواهند کرد و فعالیت‌های مربوط به نیروی انسانی خود را با فناوری آموزشی و مدیریت نیروی انسانی جدید تطبیق می‌دهند.
اما توجه داشته باشید که در آینده استانداردها مهمترین نقش را در تغییرات سازمان‌ها و شرکت‌های جهان خواهند داشت. به طور ویژه استانداردهای زیست محیطی، استاندارهای اجتماعی و استانداردهای مربوط به حکمرانی مواردی هستند که در آینده نزدیک تغییرات اساسی را در شرکت‌های مختلف رقم خواهند زد و تقریبا هیچ شرکتی نمی‌تواند از این استانداردها سر باز بزند. حرکت در جهت «سبز شدن شرکت‌ها» یعنی سازگاری با محیط زیست یکی از بزرگ‌ترین حرکت‌ها خواهد بود و احتمال معاهده‌های سنگین بین‌المللی و قواعد‌گذاری هم وجود دارد.
شما قرار بود این را در گوشه ذهن داشته باشید که زمانی که اکثر افراد به دنبال طلا هستند شما میتوانید با ساختن و فروش بیل به موفقیت برسید. حرکت‌های بزرگ را بشناسید، آنها را فهرست کنید و برای نقش آفرینی در آنها و فراهم سازی الزامات مورد نیاز آنها برنامه ریزی کنید تا یکی از موفق‌ترین کسب و کارها را برای خود رقم بزنید.
در پایان گزارش «آینده مشاغل جهان» بولتن‌هایی وجود دارد که اطلاعات هر کشور را ارائه می‌دهد، که متاسفانه کشور ایران جزو فهرست بولتن‌های آن نیست. همچنین بولتن‌هایی بر اساس منطقه جغرافیایی و همچنین بر اساس صنعت وجود دارد که همه پیش‌بینی‌های فوق را در مورد ویژه خود تحلیل نموده و در قالب نمودار نمایش داده است.
آینده پژوهشی به این خرد دست یافته است که در دنیای سریع امروز پیش‌بینی جزئیات در مورد بیشتر از ۵ سال بسیار احتمالی بوده و قابل اتکا نخواهد بود. بنابر این گزارش آینده مشاغل جهان نیز بر روی ۵ سال آینده تمرکز کرده است.